Forum studentów Katedry Porównawczych Studiów Cywilizacji UJ

drPajChiWo

Pod egipskim piaskiem leżała... Księga Izajasza

Zagadka archeologiczna rozwiązana! Najnowsza ekspertyza nie pozostawia wątpliwości, że pergaminowy rękopis znaleziony przez polskich archeologów w wiosce Gurna (Sheikh abd el-Gourna) koło Luksoru w górnym Egipcie zawiera całą biblijną Księgę Izajasza w koptyjskim przekładzie. „To pierwszy znany nam kompletny tekst tej księgi po koptyjsku” – komentuje prof. Ewa Wipszycka-Bravo z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.

UNIKATY NA ŚMIETNIKU
W lutym ubiegłego roku Tomasz Górecki, kierujący misją Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW w Gurna, dokonał unikatowego w skali światowej odkrycia w ruinach wczesnochrześcijańskiego eremu.

W klasztornym śmietniku odnalazł dwie oprawione w skórę koptyjskie księgi papirusowe i zbiór kart pergaminowych, ujętych w dwie deseczki – okładki. Było to pierwsze od 1952 roku odkrycie zbioru manuskryptów koptyjskich na terenie Egiptu, zachowanych w bardzo dobrym stanie, co więcej - znalezionych w dobrze przebadanym kontekście archeologicznym.

Ekspertyzy dowiodły, że jedna z ksiąg to „Kodeks Pseudo-Bazylego” - jedyny zachowany pełny tekst tego dzieła w języku koptyjskim, stanowiący zbiór przepisów regulujących życie ówczesnego kościoła. Druga księga zawiera żywot św. Pistencjosa, jednego z koptyjskich biskupów. Oba teksty datowano na VII/VIII wiek.

Księgi poddano konserwacji w Muzeum Narodowym w Aleksandrii. „Dopiero po zabezpieczeniu tych papirusów, prawdopodobnie jesienią tego roku, będziemy mogli poznać pełną treść papirusów” – zaznacza Górecki. Już po wstępnym przejrzeniu dzieł nie było jednak wątpliwości co do ich charakteru i treści.

PERGAMINY ODCYFROWANE

O wiele trudniej było zidentyfikować trzeci znaleziony manuskrypt. Jest to zbiór 50 kart pergaminowych w języku koptyjskim, ujętych w dwie deseczki-okładki, ciekawie zdobiony różnorodną dekoracją malowaną, plecionką, elementami roślinnymi, listkami, gałązkami. Ani z przodu ani z tyłu nie ma tytułu.

O pomoc w odczytaniu dzieła polscy badacze poprosili włoskich kolegów z Uniwersytetu w Rzymie. „Wybitny specjalista Tito Orlandi, który czyta dokumenty koptyjskie jak my gazetę, orzekł, że manuskrypt zawiera biblijną Księgę Izajasza. Do tej pory znaleźliśmy już wiele fragmentów tej księgi po koptyjsku, ale po raz pierwszy teraz mamy jej całość w tym języku” - podkreśla prof. prof. Ewa Wipszycka-Bravo.

Deski, które służą jako okładki pergaminowej księgi, były zabezpieczone z obu stron przez „podściółkę” z kart papirusowych i pergaminowych, pochodzące ze starych zniszczonych ksiąg. „Wśród tych kart jest rzecz zabawna: jeden tekst pochodzący ze znanego nam apokryfu +Męczeństwo Piotra+, inny tekst religijny oraz rachunki podatkowe” – dodaje prof. Wipszycka-Bravo.

NIEZNANE LOSY KSIĄG

Wciąż nie wiadomo, jak wszystkie trzy księgi trafiły do eremu. Zdaniem specjalistów, luksusowo zdobione pergaminy powstały zapewne w wielkim skryptorium, oddalonym może nawet kilkaset kilometrów od eremu. Sprawę komplikuje fakt, że włoski specjalista datował pergaminowy manuskrypt na ostatni okres rozkwitu literatury koptyjskiej między IX a XI wiekami, a więc znacznie później niż dwie pozostałe księgi.

„Erem w początkach VIII wieku został opuszczony, a więc pergaminowe księgi nie mogły należeć do mnichów z Gurna. Kto je tam przyniósł, skoro wtedy nie było już tam wtedy chrześcijan, pozostaje tajemnicą” – przyznaje prof. Wipszycka-Bravo.

Po przewiezieniu do Gurna wszystkie trzy księgi trafiły na śmietnik. Prawdopodobnie wyrzucili je tam Arabowie po wypędzeniu z Egiptu chrześcijan.

Biblijna Księga Izajasza, nosząca imię wielkiego proroka Starego Testamentu, to - zdaniem znawców - najwyżej stojące pod względem języka i kształtu artystycznego dzieło prorockie. Według współczesnych biblistów, Księga jest w obecnym kształcie utworem co najmniej trzech autorów, piszących między VIII a V wiekami p.n.e.

Wszystkie trzy części przenika duch mesjanizmu. Księga przepowiada, po upadku państwa żydowskiego, jego odrodzenie przez tych nielicznych, którzy dotrwają do dnia pojawienia się Mesjasza. Zawarty w księdze wątek Mesjasza — proroka narodzonego z Dziewicy, który przez swoje męczeństwo, śmierć i zmartwychwstanie stanie się zbawicielem ludzkości - jest wielokrotnie przywoływany w Nowym Testamencie.

Wyobrażenie proroka Izajasza występuje często w sztuce wczesnochrześcijańskiej, średniowiecznej oraz nowożytnej (Michał Anioł i Rafael).

PAP – Nauka w Polsce, Szymon Łucyk